Podstawowym celem czytania jest zrozumienie treści tekstu.
Na rozumienie czytanego tekstu zasadniczy wpływ ma poziom opanowania przez uczniów techniki czytania oraz rozumienie poszczególnych słów i zwrotów. Jest to proces długotrwały i złożony.
Dochodzenie do zrozumienia tekstu obejmuje kilka faz.
Proces czytania rozpoczyna się od spostrzegania symboli graficznych, drukowanych lub pisanych, które służą jako bodźce do przypomnienia odpowiednich wyobrażeń lub pojęć nagromadzonych w wyniku wcześniejszego doświadczenia.
Zrozumieniu pierwszego wyrazu towarzyszy zapamiętanie jego sensu i pamiętanie go w momencie, kiedy spostrzegamy następny wyraz.
Dla zrozumienia całego tekstu niezbędne jest połączenie poszczególnych słów w zdania oraz odnalezienie związków merytorycznych i logicznych między zdaniami i ujęcie ich w struktury myślowe.
Tekst jest zrozumiały dla ucznia wówczas, kiedy czytane wyrazy i zdania pobudzają go do przypomnienia sobie znanych wyobrażeń i pojęć, aktywizują jego wiedzę o przedstawionych za pomocą słów przedmiotach, faktach i zdarzeniach, zjawiskach i procesach, o ich cechach i właściwościach.
Na proces czytania ze zrozumieniem składa się :
- spostrzeganie obrazów graficznych - wiązanie obrazów graficznych z wyobrażeniami pozajęzykowymi, czyli zrozumienie znaczenia grupy przeczytanych słów - pamiętanie sensu przeczytanych wyrazów w czasie czytania następnych grup wyrazów - domyślanie się dalszego ciągu czytanego tekstu, to jest przewidywanie - kojarzenie znaczeń w pewne całości myślowe - kontrola-weryfikacja przewidywań
Rozumienie tekstu jest ujmowane jako odbiór komunikatu, który może być w tekście przekazany w dwojaki sposób:
- w sposób jasny, bezpośredni - w sposób domyślny
Sposób przekazania komunikatu wiąże się z warstwową budową tekstu.
Dochodzenie do zrozumienia tekstu jest procesem wieloetapowym, ogarniającym poznawanie warstw tekstu, którego efekty uwarunkowane są jakością myślenia, bogactwem doświadczeń i przeżyć czytelnika.
Zrozumienie czytanego tekstu może dotyczyć:
- sensu dosłownego czyli rozumienia konkretnej treści - sensu domyślnego.
Odbiór sensu domyślnego wymaga zrozumienia dosłownej treści tekstu, a także wyjścia poza treść konkretną i uchwycenia sensu dodatkowego, nie wyrażonego wprost słowami tekstu.
A. Brzezińska wyróżnia 3 poziomy rozumienia tekstu:
- rozumienie pojedynczych słów, fraz i zdań
- rozumienie relacji między wyrażonymi w tekście myślami
- rozumienie głównej idei, ogólnego nastroju tekstu
Aby prawidłowo rozumieć tekst we wszystkich tych trzech aspektach, musi się posiadać następujące umiejętności, przyporządkowane owym poziomom rozumienia.
1 .Umiejętność - dostrzegania i zapamiętywania istotnych szczegółów zarówno w warstwie słownej, jak i bardziej złożonych struktur językowych; - koncentrowania się na czytanym tekście; - poprawnego i uważnego odczytywania poleceń zawartych w danym tekście i stosowania się do nich.
2 .Umiejętność: - wykrywania i wykorzystywania różnych słów –wskaźników ułatwiających wykrycie relacji, np. „po pierwsze”, „oprócz tego” ; - identyfikowania w tekście słów istotnych do zrozumienia go, ale zastępowanych w dalszych częściach np. zaimkami; - antycypowania dalszego ciągu akcji, - przewidywania rezultatów działań bohaterów; - „wykrywania” informacji ukrytych w tekście, lecz nie wyrażonych wprost; - jasnego przedstawiania sekwencji zdarzeń opisanych w tekście; - analizowania tekstu; - „odkrywania” planu przedstawianych w nim informacji.
3 .Umiejętność: - odnajdywania w tekście zdań stanowiących oś rozważań; - krótkiego przedstawiania najważniejszych myśli zawartych w tekście; - dokonania podziału tekstu na sensowne części, znajdywania tytułu dla wyodrębnionych części; - wykorzystywania różnych cech tekstu np. tytułów, podkreśleń do uchwycenia myśli naczelnej.
Jakościowe różnice w rozumieniu tekstu uzależnione są od wieku i rozwoju umysłowego dzieci, od bogactwa treści, od celu czytania oraz od sposobu analizy tekstu.
Dosłowne rozumienie tekstu jest typowe dla dzieci rozpoczynających naukę czytania wówczas, gdy wyobraźnia dziecka nie bierze jeszcze udziału w czytaniu. W miarę uzyskiwania wprawy w czytaniu dziecko staje się zdolne do poszukiwania sensu domyślnego, nie wyrażonego wprost słowami tekstu.
Każde czytanie angażuje procesy myślowe, wymaga operowania wyobrażeniami i pojęciami, umiejętności przewidywania i oceny przedstawionych wydarzeń, a także odwoływania się do własnych doświadczeń i przeżyć.
Czytanie ze zrozumieniem to kluczowa umiejętność, nabycie której, warunkuje pozytywne efekty dydaktyczne w całym procesie kształcenia oraz prawidłowe funkcjonowanie w życiu codziennym.
Nieodzownymi elementami pracy nauczyciela w zakresie nauki czytania ze zrozumieniem są wg T.Wróbla:
- należyte przygotowanie trudnego słownictwa przed czytaniem, wyjaśnienie znaczenia trudnych wyrazów i zwrotów, - omawianie ilustracji towarzyszących tekstowi - rozmowy wprowadzające, dobrze przemyślane, które nastawią ucznia na lepsze rozumienie tekstu oraz zwiążą go z tekstem uczuciowo - opatrywanie tekstu dobrymi tytułami, zaś tekstów dłuższych podtytułami - dobieranie tekstu według stopnia trudności, uwzględniając kryteria treściowe i formalno-językowe - stosowanie różnych, konkretnych poleceń związanych z analizą tekstu - omawianie treści samych czytanek - opieranie realizacji celów dydaktycznych i wychowawczych na treściach zawartych w tekście - troska o ćwiczenia gramatyczno-ortograficzne, które w całości prowadzą do rozumienia budowy wyrazów i zdań - organizowanie popisów i konkursów czytelniczych - wzorowe czytanie nauczyciela.
Przygotowując ćwiczenia do czytania ze zrozumieniem musimy zatem pamiętać przede wszystkim o :
- właściwym doborze tekstu – dostosowanym do możliwości uczniów na danym etapie kształcenia - wyjaśnieniu wszystkich niezrozumiałych słów i zwrotów pojawiających się w tekście - nastawieniu uczniów poprzez rozmowę, zabawę, grę itp. - odpowiednio dobranych poleceniach, które muszą być zwięzłe, precyzyjne i napisane językiem zrozumiałym dla uczniów.
Ćwiczenia w czytaniu ze zrozumieniem oparte są na tekście podstawowym.
Może on być jednakowy dla wszystkich uczniów danej klasy lub zróżnicowany pod względem ilościowym /tzn. dla uczniów najlepszych najdłuższy, a dla słabszych najkrótszy/, bądź zróżnicowany pod względem jakościowym / tzn. dla każdej grupy uczniów inny/.
Tekstem podstawowym może być tekst literacki, opisy, opowiadania, wiersze, zadania tekstowe z matematyki, instrukcje wyjaśniające jak wykonać konkretną pracę, opisy ćwiczeń i zabaw ruchowych itp.
Polecenia dotyczą głównie :
udzielania lub dobierania właściwych odpowiedzi układania rozsypanek sylabowych, wyrazowych i zdaniowych rozwiązywania krzyżówek, zagadek, rebusów uzupełniania, wybierania i porządkowania zdań rysowania i dobierania właściwych obrazków wykonywania zadań wg podanej instrukcji lub opisu wyszukiwania istotnych informacji i danych układania lub dobierania odpowiednich pytań itp.
Program nauczania w kl. I-III
przewiduje kształtowanie umiejętności czytania ze zrozumieniem tekstów literackich i innych tekstów pisanych ( w tym matematycznych ) oraz treści przedstawionych za pomocą znaków i symboli (matematycznych, technicznych, muzycznych)
Działania edukacyjne powinny zatem obejmować czytanie ze zrozumieniem: - tekstów literackich - prostych tekstów informacyjnych – znaki informacyjne w instrukcjach wyrobów gotowych, terminy ważności, oznaczenia trucizn - tekstów przedstawionych za pomocą znaków i symboli matematycznych, czytanie liczb napisanych cyframi i wyrazami, polecenia i zadania tekstowe, - prostych schematów mechanicznych, wybranych oznaczeń na prostych rysunkach technicznych - wybranych symboli i znaków muzycznych: klucz wiolinowy, metrum, pauza, kreska taktowa, znak repetycji itp. - czytanie mapy: kierunki świata, główne miasta, rzeki, szlaki komunikacyjne - wybranych symboli i znaków umożliwiających swobodne i bezpieczne poruszanie się – znaki drogowe: ostrzegawcze, nakazu, zakazu, informacyjne; oznaczenia miejsc niebezpiecznych np. wysokie napięcie; oznaczenia w środkach komunikacji, - regulaminów i kodeksów dotyczących ucznia - tekstów pochodzących z różnych źródeł informacji – słowników, czasopism, ency encyklopedii, albumów, atlasów, wydawnictw popularnonaukowych.
Opanowanie umiejętności czytania , a zwłaszcza czytania ze zrozumieniem jest procesem trudnym, niezmiernie złożonym . Należy go ułatwiać i urozmaicać stosując różnorodne formy i sposoby pracy. Istotną sprawą jest fakt, że dzieci mające duży zasób słownictwa lepiej rozumieją czytany tekst.
ĆWICZENIA STOSOWANE W DOSKONALENIU CZYTANIA ZE ZROZUMIENIEM
1. Udzielanie odpowiedzi na pytania dotyczące tekstu / w formie ustnej lub pisemnej / 2. Wyszukiwanie fragmentów tekstu dotyczących określonych problemów. 3. Układanie rozsypanek literowych, sylabowych, wyrazowych, zdaniowych w oparciu o tekst . 4. Uzupełnianie zdań wyrazami lub grupami wyrazów zawartymi w tekście. 5. Wybieranie właściwych odpowiedzi lub skreślanie błędnych. 6. Porządkowanie zdań wg podanych warunków. 7. Nadawanie tytułów poszczególnym fragmentom tekstu. Układanie planu. 8. Opowiadanie treści. 9. Rozwiązywanie krzyżówek, rebusów, zagadek. ................................................................................ ............................................................................ 10. Rysowanie obrazków na podstawie przeczytanego fragmentu tekstu. 11. Dobieranie obrazków do poszczególnych części tekstu. ................................................................................ .............................................................................. 12.Wykonanie poleceń przekazanych w formie pisemnej i zawierających opisy /np. gier dydaktycznych, ćwiczeń i zabaw ruchowych organizowanych na lekcjach k. fiz /. 13.Użytkowanie prostych urządzeń zgodnie z instrukcją ich obsługi. 14.Ustalanie na podstawie tekstu / informacji/ mówiącego czym się będziemy zajmować potrzebnych materiałów i przyrządów do wykonania tych prac / np. plastycznych, technicznych, przyrządzanie kanapek, surówek itp./ ................................................................................ ............................................................................. 15.Szukanie właściwej drogi na mapie, planie, sporządzanie prostych / schematycznych/ planów i map według podanych zasad / zabawy w terenie, gry - szukamy skarbów/. ............................................................................... ............................................................................. 16.Wyszukiwanie i podkreślanie w treści zadania istotnych informacji umożliwiających jego rozwiązanie . 17.Dobieranie do treści zadania właściwych schematów graficznych , rysunków, działań, pytań . 18.Przedstawianie treści zadania w postaci schematów, rysunków itp. 19.Udzielanie odpowiedzi na pytania zawarte w zadaniach tekstowych. ................................................................................ .............................................................................. 20.Wykonywanie prostych doświadczeń i obserwacji oraz notowanie wyników wg podanych instrukcji i schematów- uzupełnianie kart pracy. ……………………………………………………………………………………………………..... 21. Wykonywanie prostych prac w oparciu o podany sposób wykonania.
Opracowała: mgr Teresa Stasiak nauczyciel nauczania zintegrowanego SP nr 10 im. K. Makuszyńskiego w Olkuszu
|